Orhun Kitabeleri ve bağımsızlık mücadeleleri.

Türkler uzun yıllar esaret altında kaldılar, tabi bu uzun yıllar süresince boyun eğmediler bağımsızlıklarını elde etme girişimlerinde bulundular. Ama sürekli yaşadıkları bir sorun vardı, taht kavgası. Bilirsiniz Türk Devletleri genel olarak doğu-batı şeklinde yönetilmişleridir. Devletin merkezi olan Doğu Kağanlığı, Batı Kağanlığının tahta geçme çabaları içerisinde olan, Batı Kağanlığı Yabgusu tarafından hep zayıflatılmış ve işgal için hazır kıta bekleyen Çin'e tarih boyunca olduğu gibi davetiye çıkarılmıştır. Ondandır ki Türklerin esareti hep kendi içlerindeki kavgayı çözemediklerinden gerçekleşmiştir. Tabi bunun yanında Çinden, Hükümdarın çocuklarına eş olarak alınan Çin prenseslerinin entrikaları da cabası. Birinci Göktürk Kağanlığı'nın doğu-batı yönetimi ve Çinin entrikaları gibi birçok sebepten dolayı yıkılmış, Türk birliği bozulmuş ve uzun yıllar sürecek olan Çin esareti başlamış olacaktı. Türklerin tarih sahnelerinde yapmış oldukları ayaklanmalardan görülüyor ki, esareti asla kabul etmeyen ve buna her zaman baş kaldıran, özgürlükçü bir millettirler. Türk tarihinin ilk istikbal ayaklanması olarak da bilinen Kürşad ayaklanması, nacizane bunu en güzel örenkle ispatlıyor. Kürşad Çuluk Kağanın oğludur ve şad unvanı artık tegin değil bir yönetici olabilecek düzeye gelmiş hükümdar oğullarına verilen addır. Kürşad, Çin sarayında esaret altında iken otuz dokuz çerisi ile planladığı Çin Kralını öldürme ayaklanması ne yazık ki hüsranla sonuçlanmıştır. Harekatı başlatan Kürşad ve otuz dokuz çerisi saraya, Krala ulaşamadan cesurca savaşarak ölmüşlerdir. Bu gibi ayaklanmalar oksızlık için Türkler tarafından oldukça fazla yapılmıştır. Vakit vakit sonra Kürşad'ın yaptığı ayaklanma başarısız olunca, Kutluk Kağan isyan etmiş ve ayaklanma başarılı olmuştur. Esaretten kurtulup özürlüğüne kavuşan Türkler tarihin her dönüm noktasında olduğu gibi yeni bir Devlet, İkinci Göktürk Devletini kurmuşlardır. Kutluk Kağanın halkını örgütleyerek kurduğu bu Devlet, tarihe kurtuluş savaşı vererek kurulan ilk Türk Devleti olarak geçmiştir. Artık devran tersine dönmüştü ve talih Türklerden yanaydı. Türkler bir zamanlar esareti altında oldukları Çine ( Kutluk Kağan ) kırk altı sefer düzenlemiş ve uzun yıllar Çini baskı altında tutmuşlardır. Bilge kağan liderliğindeki Türkler  en parlak dönemini yaşamışlardır. Kutluk Kağanın Veziri, Tonyukuk Devletin kurulması için uzun uğraşlar vermiş, Türk Beylikleri'nin desteğini almayı başarmış aynı zaman da Türklerin Bismarkı olarak bilinen Tonyukuk kurtuluşta büyük rol oynamıştır. Kutluk kağanın ölümü sonrasında başa geçen Kapgan Kağan bir isyan sırasında öldürülmüştür. Daha sonra Türklerin en parlak dönemlerini yaşayacağı Bilge Kağan dönemi başlamaktadır. Bilge Kağan Devleti kardeşi Kül tigin ( Batı Yabgusu ) ile birlikte idare etmiştir. İkinci Göktürk Devletin'de uzun yıllar vezirlik yapan Tonyukuk, Kutluk Kağan, Bilge Kağan ve Kapkan Kağan'a vezirlik yapmıştır. Bilge Kağan, 8. Yüzyılın başlarında Çin ile yaptıpı Şatan savaşında Çini mağlup etmiş ve vergiye bağlamıştır. Uzun yıllar hüküm süren İkinci Göktürk Devleti talihsizliklerle karşılaşmış ve Basmirler ile Uygurların baskıları sonucu tarih sahnesinden silinmiştir. Türkler tarih boyunca Devlet kurmuş yıklımış, esaret altına girmiş ayaklanmış, bağımsız olmuş ve sürekli aynı döngü içerisinde yaşamışlar. Türkler İkinci Göktürk Devleti kurulmadan önce yaşadıkları gelişmeleri ve Devlet kurulduktan sonra yapmış oldukları savaş ve bazı gelişmeleri yazıt haline getirmişlerdir. Bu yazıtta, Çin esaretinden nasıl çıkıldı , İlteriş Kağanın, Bilge Kağanın, Kül Tiginin savaşlarda gösterdikleri fedakârlıklar anlatılmakta ve Türk beyliklerine, Türk Milletine seslenilmektedir.. Etkileyici bir üslubu olan bu yazıt sanki İlteriş Kağanın, Bilge Kağanın, Kül Tiginin ağzından birlik olun dercesine seslenmekte. 8. Yüzyılda taşların üzerine yazılan bu etkileyici yazıt, Moğolistan'da bulunan Orhun Irmağı'na yakın dikildiği için Göktürk-Köktürk isimleri ile anılmakla birlikte, Orhun Kitaberli olarak da adlandırılmıştır. Türklerin ilk yazıtı Yenisey yazıtları olarak bilinsede ilki Orhun Kitabeleridir. Çünkü Yenisey İle Orhun yazıtları arasında ki fark, Yenisey yazıtlarının  kelimelerle ilerlediği, Orhun kitabelerinin ise cümlelerle bir olay halini anlatması, Türklerin gerçek anlamda ilk yazıtı olduğunu göstermektedir. Etkileyici üslübu ve merak uyandıran anlatımıyla bilinen bu kitabe hâlen Moğolistan sınırları içerisinde muhafaza edilmektedir.  

Fatih KAPLAN